Arras, 10 juli 2014. Zesde etappe Arras – Reims

Arras 2014Ongetwijfeld start de zesde etappe vanaf het prachtige, herbouwde, marktplein met de arcades van Arras. De etappe volgt precies de voormalige frontlijn naar Reims over de gewijde grond van de Chemin des Dames. Maar Arras heeft zijn eigen verhaal.

Atrecht dus. Een van de vele middeleeuwse stadjes in Vlaams Noord-Frankrijk. Allemaal oeroud, allemaal een rechthoekig plein waarop overal een belfort (beffroi). En ook hier bouwde Vauban een citadel.

Najaar 1916. De strijdende partijen likken hun wonden na de grote slagen aan de Somme en bij Verdun. De Fransen, de Duitsers, de troepen van het Gemenebest, alle partijen hebben hun honderdduizenden verloren in het afgelopen jaar. Het nieuwe Duitse opperbevel, Paul von Hindenburg en Erich Ludendorff komt in het geheim tot een nieuwe strategie. Zonder dat de Geallieerden er erg in hebben, wordt een geheel nieuwe verdedigingslinie gebouwd. Met de inzet van dwangarbeiders en Russische krijgsgevangenen wordt de Siegfriedlinie (of Hindenburglinie) gebouwd. Deze linie ligt op sommige plekken vele tientallen kilometers achter de actuele frontlijn. Het doel is het verkorten van de verdedigingslinies zodat minder troepen nodig zijn. En om het de Geallieerden zo moeilijk mogelijk te maken, wordt een tactiek van verschroeide aarde toegepast in het te evacueren gebied. Alles maar dan ook alles wordt opgeblazen of anderszins gesloopt, bronnen worden vergiftigd, het vee wordt geslacht, (brand)hout verwijderd, waar mogelijk worden booby traps geïnstalleerd.

Een ochtend in maart 1917. De Geallieerden vinden het wel heel erg rustig aan het front. Verkenningsvluchten met het relatief nieuwe wapen ‘vliegtuig’ wijzen uit dat over een strook van zo’n 50 kilometer, van Arras tot aan Saint Quentin, de vijand gewoon verdwenen is. Het duurt even voor het Geallieerde opperbevel in de gaten heeft wat de consequenties van de nieuwe situatie zijn. De Britten trekken op door het volledig gesloopte gebied om contact te maken met de Duitsers en om zich in te graven in een nieuwe positie.

In de geschiedenis van WO1 en het wielrennen is dat nieuwe wapen, het vliegtuig, een bijzondere vermelding waard. Opvallend veel (oud-)renners nemen dienst als vliegenier. En gezien de notoire onbetrouwbaarheid van de eerste vliegtuigen, sneuvelen ze ook. Sommigen in de strijd, zoals Emile Quaissard en Paul Gombault, baanwielrenners, sneuvelden in luchtgevechten. Andere baanwielrenners, de zwagers Léon Léon Hourlier en Comès, die samen grote successen vierden zoals winst in de Zesdaagse van Parijs van 1914 en samen goed voor 4 278,950 kilometer op de baan, vielen met hun toestel domweg uit de lucht bij Saint-Étienne-au-Temple, vlakbij aankomstplaats Reims. De beroemdste gesneuvelde vliegenier is natuurlijk Octave ‘Le Frisé’ Lapize. Na heroïsche gevechten met de eerder genoemde François Faber, die het jaar daarvoor de Tour won, eindigde hij in 1910 als winnaar in Parijs. Ook won hij 3 keer Paris-Roubaix, 3 keer Paris-Bruxelles en 1 keer Paris-Tours. Op Quartorze Juillet 1917 wordt hij in een gevecht met 4 Duitse vliegtuigen neergeschoten. Hij overlijdt aan zijn verwondingen in het ziekenhuis van Toul.

Door de manoeuvre van de Duitsers ligt Arras ineens op een strategische plek. In de voorgaande jaren heeft de stad zijn deel gehad bij de ‘reguliere’ beschietingen maar nu het een scharnierpunt is geworden, bombarderen de Duitsers de stad continu. De Britten zoeken toevlucht in het onderaardse, middeleeuwse gangenstelsel onder de stad. Een compagnie van Nieuw-Zeelandse mijnbouwers krijgt de taak de Carrière Wellington waarin ze al aan het werk zijn, uit te breiden in de richting van de nieuwe frontlijn. Twintig meter onder de stad ontstaat een stelsel van 19 kilometer gangen.

ArrasHet Geallieerde opperbevel lanceert een plan dat uit drie delen bestaat: op 9 april 1917, ten noorden van de stad, bij Vimy, vallen de Canadezen aan, in het zuidoosten zal Generaal Nivelle een aanval op de ‘Chemin des Dames’ doen (waarover later meer) en vanuit de gangen onder de stad Arras zullen 24000 Britten rechtstreeks in de eerste linie opduiken. Doel: het beëindigen van de oorlog binnen 48 uur.

Zoals zo vaak loopt het anders; de Canadezen veroveren in een sneeuwstorm de heuvel van Vimy maar het lukt hen niet om verder te trekken naar Douai. De Britten zijn na 48 uur 5 kilometer opgerukt en hebben 20.000 krijgsgevangen gemaakt. Maar het is geenszins het einde van de oorlog. In mei 1917 wordt het offensief afgeblazen. De Britten verliezen ruim 100.000 man.

En hoe vergaat het de Fransen aan de Chemin des Dames? Dat verdient zeker een eigen verhaal.

Overigens: 96 jaar en 1 dag na het einde van de slag blaast in Arras nog een beroemde wielrenner zijn laatste adem uit; op 17 mei 2013, na een bewogen wielerleven, sterft Philippe Gaumont aan de gevolgen van een hartaanval.

Nico Oudhof
Laatste berichten van Nico Oudhof (alles zien)