“Deze ploeg is mijn speeltje. Anderen geven hun geld uit aan hoeren, auto’s of jachten. Ik aan een wielerploeg. En zoals bij elk kind zal er een moment komen dat ik er genoeg van heb,” zei de Russische zakenman Oleg Tinkov een paar jaar geleden over zijn Tinkoff Team. Het kwam hem op veel kritiek te staan. Twee jaar later had hij er inderdaad genoeg van en verkocht hij de ploeg. Tinkov is ontegenzeggelijk een van de meest kleurrijke en controversiële figuren die de wielersport de afgelopen tien jaar gekend heeft, altijd in het middelpunt van de belangstelling en altijd provocerend, maar wordt toch vaak in één adem genoemd met Russische oligarchen als Makarov en Tsjemezov, die stilletjes op de achtergrond opereren. Deze figuren, wier namen af en toe opduiken in ploegenoverzichten en die zich in het openbaar zelden uitlaten over het wielrennen, hebben nauwe banden met het Kremlin en pompen jaarlijks vele miljoenen roebels in de sport. De Kazachse president Nazarbayev is een ander voorbeeld van een dubieus figuur die met zijn team Astana grote invloed heeft op het reilen en zeilen binnen het profpeloton. Oleg Tinkov trok de afgelopen jaren bij welke koers hij ook opdook alle aandacht naar zich toe met de meest bizarre uitspraken, hysterische kapsels en schofferende tweets naar zijn eigen renners, maar het zijn de stille olietycoons waar de wielerwereld zijn aandacht echt op zou moeten richten. Misschien is Tinkov zelfs wel het soort oligarch dat de sport juist wél nodig heeft.

Oleg Tinkov lijkt one of a kind, maar er is één man met wie hij zich kan meten. We gaan dertig jaar terug in de tijd. Nog voordat de Sovjet-Unie ineenstortte en oligarchen uit oud-Sovjetrepublieken in de jaren negentig begonnen te investeren in het wielrennen, was er in de Verenigde Staten een blonde Amerikaanse oligarch die mogelijkheden zag: vastgoedmagnaat en casino-eigenaar Donald Trump. In 1989 en 1990 organiseerde hij aan de oostkust van de Verenigde Staten de Tour de Trump, een rittenkoers die groter moest worden dan de Tour de France. De etappes finishten bij casino’s of hotels van Trump en tijdens de koers was Trump overal: met een vlag bij de start, in een helikopter boven het peloton, met zijn nieuwe vlam Marla Maples op de eretribune, bij de renners op het podium en ’s avonds als gastheer bij de excessieve feesten die hij gaf in zijn hotels. Elke etappe protesteerden er langs het parcours mensen tegen Trumps controversiële manier van zakendoen en elke etappe werd de vastgoedmagnaat populairder.

Trump kocht de televisierechten, liet toprenners uit Europa overkomen en trok de wielersport in een van die gigantische branding operations waar hij zo goed in is in de Verenigde Staten voorgoed uit de obscuriteit. Natuurlijk, Trump had en heeft niets met wielrennen en deze hele operatie is in wezen niets anders geweest dan een egoboost, maar zijn betrokkenheid heeft de sport wel vooruit geholpen. Dat inmiddels uit zijn beruchte belastingaangiftes van de jaren negentig is gebleken dat hij de koers gebruikte om op een slimme manier met een zeer lage investering (750.000 dollar) het veelvuldige aan promotie te krijgen (zo’n 4,5 miljoen dollar) en de materiële verliezen af te trekken van zijn inkomstenbelasting doet daar niets aan af. De Tour de Trump, die na twee jaar alweer verkocht werd omdat The Donald in grote financiële problemen terecht was gekomen, was de eerste grote koers in de Verenigde Staten en daarmee de eerste keer dat Amerikanen renners als LeMond, Breukink en de jonge Lance Armstrong met eigen ogen op topniveau zagen rijden. Trump gaf met zijn investering de renners en de hele industrie meer inkomsten en met zijn persoonlijkheid journalisten iets om over te schrijven.

Bron onbekend

Er zijn, ook buiten de wielersport, weinig zakenmannen die qua persoonlijkheid zoveel op Donald Trump lijken als Oleg Tinkov. Tinkov is een wandelende headlinemachine die zichzelf voortdurend tegenspreekt en in de nachtelijke uurtjes op Twitter in discussie gaat met trollen, profwielrenners en zichzelf. Zijn grillen en uitspattingen maken het verleidelijk om hem te beschouwen als een typische gestoorde Russische oligarch, maar dat is hij niet. In tegenstelling tot veel van zijn collega’s heeft Tinkov zijn fortuin niet vergaard door in het begin van de jaren negentig aandelen op te kopen van grote oliebedrijven en andere winstgevende sectoren en zichzelf vervolgens op het randje van de legaliteit te verrijken, maar is hij in feite de belichaming van de American Dream – maar dan in Rusland. Tinkov groeide op in een mijnwerkersfamilie in Siberië en werd al op jonge leeftijd gegrepen door de wielersport. Hij had talent en mocht mee op trainingskampen naar Centraal-Azië, waar hij in de jaren tachtig iets ontdekte waar hij nog meer talent voor had: zakendoen.

Van het prijzengeld van een koers kocht hij in Tajikistan een paar spijkerbroeken, zeldzaam en zeer gewild in de Sovjet-Unie, en verkocht ze vervolgens in Rusland voor het viervoudige. Tijdens zijn studie in Sint-Petersburg breidde hij zijn handelsactiviteiten uit. Hij ging achtereenvolgens westerse elektronica importeren, startte een bierbrouwerij op en richtte zich met zijn Tinkoff Bank – de dubbele f om een valse claim van verwantschap met de elite van tsaristisch Rusland kracht bij te zetten – uiteindelijk op de wereld van het online bankieren. De weg die Tinkov heeft afgelegd tot zijn huidige positie verschilt dus wezenlijk van die van andere oligarchen, hij is geen miljardair geworden door zijn contacten met toppolitici. Tinkov zelf wil dan ook absoluut geen oligarch genoemd worden, al is uit een simpele blik op zijn Instagramaccount op te maken dat hij inmiddels wel degelijk contacten heeft met hoge Russische politici. Zijn claim is te rechtvaardigen in die zin dat hij zich niet bemoeit met de politiek en deze relaties wellicht enkel onderhoudt om niet dwarsgezeten te worden door de overheid.

Wanneer hij zich wel uitlaat over het regime is dat namelijk niet altijd positief. Tinkov is overwegend positief over president Poetins buitenlandpolitiek, maar noemt diens binnenlandse politiek rampzalig. Toen oppositiepoliticus Boris Nemtsov in 2015 werd doodgeschoten ging Tinkov met zijn zoon naar de herdenkingsmars en postte daar foto’s van op sociale media, met bijschriften die er niet om logen. Tinkov heeft zwaar geleden onder de sancties die werden ingevoerd na Ruslands annexatie van de Krim. Hij heeft wel eens gezegd dat hij onmiddellijk een andere zender op zou zetten als zijn kinderen naar de staatstelevisie zouden kijken en stuurt op Twitter regelmatig een opgestoken duimpje naar oppositieleider Navalny wanneer die een video publiceert waarin de corruptie van een Russische hoogwaardigheidsbekleder wordt blootgelegd. Tinkov is geen Poetinloyalist, maar blijft op goede voet staan met de autoriteiten zolang hem dat voordeel oplevert.

In tegenstelling tot Trump is Tinkov in het wielrennen gestapt uit liefde voor de sport. Of hij die sport veel schade heeft toegebracht, zoals velen zeggen, valt te betwisten. Zijn tweets over zijn eigen kopman Contador waren schandalig en zijn misdragingen tijdens de koers talrijk, maar naast vele miljoenen euro’s bracht hij ook wat kleur in het peloton. Als Tinkov in een van de avondtalkshows zat wist je dat je moest kijken. Tijdens de grote rondes haalde hij dagelijks de media met zijn fratsen, wat gratis publiciteit voor de sport betekende. Negatieve publiciteit wellicht, maar wel publiciteit die heel veel geld oplevert, want figuren als Tinkov fascineren en trekken meer mensen naar het wielrennen.

Daarnaast zag Tinkov perfect in dat het verdienmodel van de sport onhoudbaar was en gaf hij de ASO suggesties om de sport te hervormen en de inkomsten beter te verdelen. De ASO luisterde niet, wat een van de redenen voor Tinkovs vertrek uit de sport was, maar de excentrieke Rus kreeg uit vele hoeken van de wielerwereld bijval. Ook op andere fronten deed hij pogingen om de sport aantrekkelijker te maken. Zo experimenteerde hij met camera’s in zijn teambus en probeerde hij een Grand Tour Challenge op te zetten om alle toprenners in meerdere grote rondes in actie te krijgen, in plaats van enkel in de Tour de France. Geen enkele teameigenaar is zo actief betrokken bij de sport als Oleg Tinkov dat de afgelopen jaren was. Tinkov is voorlopig vertrokken, maar heeft al aangekondigd weer in de wielerwereld te stappen wanneer Froome met pensioen is.

In een heel andere categorie vallen de mannen achter team Katjoesja. Katjoesja’s raad van commissarissen is een theekransje van gesanctioneerde steenrijke oligarchen die allen een goede persoonlijke relatie met president Poetin hebben: Aleksej Miller (de CEO van Gazprom), Sergei Tsjemezov (de CEO van Rostec en voormalig KGB-collega van Poetin) en Igor Makarov, die het team heeft opgericht. Makarov was de eigenaar van gasproducent Itera, tot hij die in 2013 voor 2,9 miljard dollar verkocht aan Rosneft, een oliebedrijf dat in handen is van de Russische overheid. Hij was in de jaren tachtig zelf renner en is aan het eind van de vorige eeuw schatrijk geworden met Itera, dat in het midden van de jaren negentig zonder aanwijsbare reden plotseling een wereldspeler op de gasmarkt werd. Het vermoeden bestaat dat Gazprom Itera al sinds haar beginjaren heeft gebruikt om de eigen winsten naar privé-bankrekeningen in belastingparadijzen te sluizen. Makarov is niet alleen eigenaar van Katjoesja, maar ook voorzitter van de Russische wielerbond en lid van het Management Committee van de UCI.

Dat Katjoesja in feite door het Kremlin wordt gerund is geen overdrijving. Oud-algemeen manager Stefano Feltrin heeft zich ooit laten ontvallen dat president Poetin graag geïnformeerd wordt over het reilen en zeilen binnen het team. Het Kremlin investeert niet alleen energieroebels in Katjoesja, maar Makarov wordt ook beschuldigd van het omkopen van verschillende Europese wielerfederaties tijdens de UCI-voorzittersverkiezingen van 2013. Dit is nooit bewezen, maar er zijn inmiddels zoveel bevestigingen voor de claim gekomen dat algemeen wordt aangenomen dat Makarov inderdaad geld heeft gestopt in de verkiezing van Brian Cookson. Dit zou betekenen dat het Kremlin niet alleen zetelt in internationale koepelorganisaties in de sport, maar zijn wil er ook op illegale wijze oplegt.

Door naar een andere oud-Sovjetrepubliek. Nursultan Nazarbayev, sinds 1991 president van Kazachstan en miljardair, regeert zijn land met harde hand. Hij geeft elk jaar vele miljoenen uit om het imago van zijn land te verbeteren. Nazarbayev houdt van worstelen en wielrennen en liet in 2007 team Astana oprichten om de nieuwe hoofdstad van Kazachstan te promoten. Astana is sinds haar oprichting een van de rijkste ploegen in het wielrennen en won menig koers met grote namen als Contador, Armstrong, Vinokourov en Nibali. Nazarbayev is er uitstekend in geslaagd om van het in korte tijd uit de grond gestampte Astana een household name te maken in Europa. Hij lijkt weinig kwaad te doen in de wielersport, maar er zitten wel ethische bezwaren aan het aannemen van geld van een repressief regime – helemaal als het rechtstreeks uit de handen van de president komt.

Dit jaar hebben er met team Gazprom en UAE Team Emirates nog twee dubieuze ploegen hun intrede gedaan in het peloton. Het moge duidelijk zijn dat Gazprom ook wordt aangestuurd door de Russische overheid. UAE wordt gesponsord door een sjeik. Het geld moet natuurlijk ergens vandaan komen, maar de sport is het afgelopen decennium steeds vuilere handen gaan maken. Teams als Sky (Murdoch) en Quickstep (Bakala) worden ook gesponsord door oligarchen, maar deze westerse oligarchen werken niet mee aan de onderdrukking van mensen en instandhouding van autoritaire regimes. Bakala was zelfs een goede vriend van de Tsjechische oud-president Vaclav Havel en is een internationaal gerespecteerd filantroop. Het wielrennen zou er goed aan doen zich eens te bezinnen op haar geldschieters en een onderscheid te maken tussen sponsoren die de sport verder helpen (waar ik ook Trump en Tinkov onder reken) en minder wenselijke sponsoren. En wanneer Tinkov terugkeert – want dat hij terug zal keren staat vast – kan de wielerwereld maar beter eens naar hem luisteren in plaats van hem te kruisigen. Want, zoals Lance Armstrong vorig jaar tweette: “He may be crazy but he ain’t wrong.”

Marit de Roij
Laatste berichten van Marit de Roij (alles zien)