“Aan Onze Lieve Vrouw heb ik beloofd dat ik alles voor het goede zou doen, omdat ik alles doe in Haar naam” – Lijfspreuk Gino Bartali

Gino BartaliFlorence, oktober 1943. In de ‘Basilica di Santa Maria del Fiore’ knielt Gino Bartali devoot neder voor een eeuwenoud Mariabeeld. Vol overgave prevelt hij zijn gebeden richting het geduldige, altijd luisterende oor van de heilige maagd, vrouwelijke intermediair tussen de nietige mens en het almachtige Opperwezen. Vaal najaarslicht dringt via glas in lood de massale kathedraal binnen en verwarmt de kille stenen. De combinatie van zonlicht en gekleurd glas creëert, zonder dat de kampioen er zich bewust van is, een boeiend kleurenpallet op zijn krachtige rug.

Bartali mag dan een fenomenaal wielrenner zijn; bidden kan hij minstens zo goed of zelfs nog beter. Uren lang kan hij, de pijn in zijn knieën negerend, doorbrengen in gebed. Als het moet, bidt hij de engelen uit de hemel. En daar heeft hij alle tijd voor nu de Tweede Wereldoorlog voor Italië een nieuwe fase is ingegaan. Een verharde situatie ingegeven door de slinkse wijze waarop de Duitsers de touwtjes in Italië in handen hebben genomen. De eerder door zijn fascistische partijgenoten afgezette Mussolini is door de bezetter terug het zadel in geholpen en is onder hun dwang leider van de nieuwe Italiaanse Sociale Republiek geworden. In principe niets meer dan een door de Duitsers aangestuurde politiestaat met Il Duce als gewillig marionettenleider. Het is een ontwikkeling die de koers, zelfs hier in Italië, heeft lamgelegd. Waar vorig seizoen de Giro, met Bartali als eindwinnaar, nog gewoon verreden werd, was het dit jaar na Milaan-Sanremo alweer voorbij. La Primavera bleek deze keer zowel de eerste als de laatste te zijn. Voldoende tijd dus voor de Vrome om zijn geloof te belijden. Zo ook vandaag. Bartali bidt vol compassie voor het leed dat deze verschrikkelijke oorlog teweeg brengt in zijn Italië. Nooit eerder was de hulp van God zo hard nodig als nu. Een goddelijk noodhulppakket om de mensheid door dit dieptepunt in de contemporaine wereldgeschiedenis heen te helpen.

Paus Pius XIIHij bidt lang en vurig en als hij zijn ogen opent, over zijn pijnlijke knieën wrijft en de doorbloeding van zijn wit geworden vingerknokkels weer op gang brengt, ziet hij dat er een brief onder zijn markante neus is geschoven. Hij herkent het in was gedrukte zegel direct. De brief is verzonden vanuit het Vaticaan en geschreven door niemand minder dan pausPius XII. Zijn hart bonkt in zijn keel en hij kijkt om zich heen. Er is niemand te zien. Zijn intuïtie vertelt hem voorzichtig te zijn en zo onopvallend mogelijk verbergt hij de brief onder zijn kleding. Daarna verlaat hij de kathedraal.

Hij stopt beide broekspijpen in zijn zwarte sokken en fietst naar zijn woning in Ponte a Ema. De brief brandt op zijn huid, maar hij beseft dat hij het zegel pas kan verbreken in de beslotenheid van zijn eigen woning. De boodschap in de brief is even eenvoudig als ingrijpend; Paus Pius doet een beroep op de christelijke moraal van de Monnik. Hij vraagt hem documenten, basisingrediënten voor valse persoonsbewijzen naar het klooster van San Quirico te smokkelen. Een noodzakelijk kleinood om de daar ondergedoken mensen te redden uit de klauwen van een weerzinwekkende Holocaust. De verschrikking die miljoenen Joden het leven zou kosten. Met de creatie van de nieuwe, door de Duitsers bestuurde republiek is de jodenvervolging ook in Italië intenser geworden. Bartali beseft dat hij het verzoek van de man die hij zo bewondert, afgezant van de Allerhoogste, niet kan weigeren. Hij weet wat hem te doen staat. Tegen zijn vrouw zegt hij niets en hij verbrandt de brief.

Koortsachtig denkt hij na. Hoe kan hij op een zo onopvallende manier de benodigde documenten smokkelen naar de plek waar ze zo hard nodig zijn. Opeens weet hij het! Hij zal ze verstoppen in de holle buizen van het stalen frame van zijn fiets. De voor een wielrenner noodzakelijke trainingsarbeid vormt een perfecte dekmantel.

Het blijkt een effectieve methode te zijn waarmee 800 joden gered zullen worden. Geheel in lijn met één van zijn vele bijnamen, zal de zwijgzame  er nooit met iemand over spreken. Na de oorlog pakt hij zijn wielercarrière weer op en in 1948 wint hij 10 jaar na zijn laatste Tourzege opnieuw de Tour. Een indrukwekkende zege in een historisch zware wedstrijd.

Op 5 mei 2000, juist op de dag dat wij in Nederland onze vrijheid vieren, overlijdt Gino Bartali, 85 jaar oud, aan een hartaanval. Hij lijkt zijn geheim voor eeuwig mee te nemen in zijn graf. Totdat er begin dit jaar berichten in de media verschijnen die melding maken van de grote heldendaad die Bartali in de oorlog heeft verricht.

Hij is zijn belofte aan de heilige maagd, altijd het goede te doen in haar naam, nagekomen.

Naschrift: Op dit moment wordt nog onderzocht hoe groot de heldendaad van Bartali is geweest. Als blijkt dat het verhaal echt op waarheid berust, komt hij postuum in aanmerking voor de onderscheiding ‘Rechtvaardige onder de Volkeren’.

Joost-Jan Kool
Laatste berichten van Joost-Jan Kool (alles zien)